Ziemniak

Ziemniak (Solanum tuberosum L.) znany też jako kartofel, psianka kartofel, pantufka, pyry, jest byliną z rodziny psiankowatych (Solanaceae) powszechnie uprawianą jako roślina okopowa. Charakteryzuje się rozgałęzionymi pędami, przylegającymi i owłosionymi, dorastającymi do 80 cm wysokości. Ma liście przerywane, pojedyncze i pierzastodzielne. U ziemniaka kwiaty są zebrane w pozorne szczytowe kwiatostany o różnej barwie, w zależności od odmiany. Kwitnie w lipcu i sierpniu.

Zawiera skrobię i małe ilości alkaloidu solaniny, witaminę C, sole mineralne.

Wywar z łupin ziemniaka, pity 3 razy dziennie po pół szklanki, działa przeciw kamieniom żółciowym, a sok z utartych ziemniaków – przeciw nadkwasocie żołądka. Przy stanach zapalnych skóry i egzemach stosuje się kąpiele w wywarze z ziemniaków. Surowe plastry bulw przykłada się na miejsca bolące – głównie głowy.

Badania, przeprowadzone na ziemniakach w 2011 r., wykazały, że jedzenie tych warzyw 2 razy dziennie może przyczynić się do obniżenia ciśnienia krwi i wbrew powszechnej opinii nie powoduje otyłości. Potwierdzają one również, że ziemniaki są bogatym źródłem selenu, niezbędnego w procesie przemiany materii oraz bogatym źródłem witaminy C. Pieczone w mundurkach zawierają 5 razy więcej błonnika niż banany. Sian Porter z Potato Council wyjaśnia, że „ważne jest, żeby nasza dieta była bogata w różnorodne produkty, jednak czasem nasze głowy zaprzątają różne dietetyczne nowości, przez co przestajemy doceniać stare, niedrogie i sprawdzone produkty”.

Ziemniak (Solanum tuberosum L.)

Wierzba biała (Salix alba L.)

Wierzba biała (Salix alba L.) określana również mianem wierzby pospolitej, wierzby srebrnej, wierzbiny, należy do rodziny wierzbowatych (Salicaceae). Jest to drzewo lub krzew o żółtej lub jasnobrunatnej korze, dorastające do 30 metrów wysokości. Ma liście podłużnie lancetowate, które są piłkowane na brzegu, a od spodu jedwabisto owłosione. Kwiaty wierzby białej są rozdzielnopłciowe i tworzą kotki (bazie), które pojawiają się równocześnie z liśćmi. Kwitnie w kwietniu i maju.

Występuje w miejscach wilgotnych w lasach, przy drogach, nad rzekami i rozlewiskami.

Zawiera glikozyd salicynę (pochodną alkoholu salicylowego), flawonoidy (izosalipurpozyd) oraz garbniki. Salicyna w organizmie ludzkim rozkłada się do kwasu salicylowego, działającego przeciwgorączkowo, odkażająco, przeciwbólowo i przeciwreumatycznie. Flawonoidy działają rozkurczająco, moczopędnie i uspokajająco, a garbniki – ściągająco.

            Odwar z suchej lub sproszkowanej kory działa przeciw nieżytom żołądka i jelit oraz przeciwbiegunkowo, przeciwbólowo, przeciwreumatycznie, przeciwgorączkowo, zaś zewnętrznie stosuje się go na trudno gojące się rany, w nadmiernym poceniu się nóg i przy bakteryjnym zapaleniu skóry. Korę uzyskuje się w kwietniu i maju z 2- lub 4-letnich gałązek. Odwar sporządza się, zalewając szklanką wrzątku łyżkę kory wierzbowej, następnie gotuje się przez 10 minut i odcedza. Należy pić 2-3 razy dziennie po szklance odwaru lub stosować do okładów, kąpieli nóg itp. Odwar z kory wierzby białej dodawany do kąpieli działa wzmacniająco, jest używany do mycia głowy przy łupieżu i wypadaniu włosów. Służy też do płukania gardła i jamy ustnej.

            Gałązki wierzby mają zastosowanie w koszykarstwie i wikliniarstwie, łyko służy do wyrobu sznurów, a odwary barwią tkaniny na różne kolory w zależności od gatunku wierzby.

Wierzba biała (Salix alba L.)

Bez pospolity (Syringa vulgaris L.)

Bez pospolity (Syringa vulgaris L.) – nazywany też jako lilak pospolity, bez pachnący, bez włoski, bez turecki – jest krzewem lub drzewkiem z rodziny oliwkowatych (Oleaceae). Osiąga wysokość do 7 metrów. Ma liście szerokojajowate, od spodu jasnozielone, a u nasady są szeroko zaokrąglone. Posiada kwiaty w kolorze białym, jasnoliliowym lub ciemnoliliowym, które są zebrane w groniaste kwiatostany. Kwitnie w maju.

            Bez pospolity występuje w parkach i ogrodach.

Zawiera olejek eteryczny, syrynginę (glikozyd alkoholu sinapinowego), saponiny i garbniki.

Stosujemy go przy biegunkach i braku apetytu – wtedy pijemy 3 razy dziennie po pół szklanki napar z kwiatów, sporządzony z garści suszonych kwiatów, zalanych szklanką wody. Ten sam napar, zmieszany z miodem, używany jest przy kokluszu. Z nasion bzu pospolitego przygotowuje się wywar w proporcji szczypta nasion na szklankę wody. Pity 3 razy dziennie po pół szklanki reguluje miesiączkowanie u kobiet.

Bez pospolity (Syringa vulgaris L.)

Głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna Jacq.), głóg pospolity dwuszyjkowy (Crataegus oxyacantha L.)

Głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna Jacq.), głóg pospolity dwuszyjkowy (Crataegus oxyacantha L.) określane również jako głożyna, ciernie białe, jaworek, bodłak, bodlak obrostnica, bulimączka jest ciernistym krzewem lub drzewem z rodziny różowatych (Rosaceae) o połyskujących gałązkach, dorastającym do 5 m wysokości. Ma liście 3-5 klapowe. Kwiaty o barwie białej są zebrane w wielokwiatowe kwiatostany. Głóg kwitnie w maju i czerwcu.

             Występuje w lasach, zaroślach i na poboczach.

            W swoim składzie zawiera glikozydy flawonoidowe, olejek eteryczny, prowitaminę A, witaminę C, hiperozyd, cukier, kwasy organiczne (winowy, jabłkowy), garbniki.

            Przy chorobach serca, naczyń krwionośnych i nadciśnieniu tętniczym, stosuje się napary z kwiatów i owoców 3-4 razy dziennie po 20-30 kropli. Głóg rozszerza naczynia krwionośne, działa łagodnie i odwadniająco.


głóg pospolity dwuszyjkowy (Crataegus oxyacantha L.)

Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos Scop., Tilia grandifolia Ehrh.)

Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos Scop., Tilia grandifolia Ehrh.) określana też jako lipa wielkolistna jest rośliną z rodziny lipowatych (Tiliaceae). Jest to drzewo o rozłożystych koronach, dorastające do 30 m wysokości. Liście ma okrągłosercowate, u lipy drobnolistnej są od spodu siwe z kępkami rudawobrunatnych włosków, a u lipy szerokolistnej – od spodu zielone z kępkami białych włosków. Posiada żółtobiałe kwiaty, które tworzą kwiatostany baldaszkowe. Z szypułką kwiatostanową zrośnięta jest łuskowata podsadka, ułatwiająca lot przy rozsiewaniu owoców. Lipa szerokolistna kwitnie w czerwcu i lipcu.

Występuje w lasach, na polach i przy domach.

Zawiera związki flawonoidowe, olejek eteryczny, śluz, fitosterol i trójterpen.

            Przy stanach gorączkowych, nieżytach górnych dróg oddechowych i uporczywym kaszlu stosuje się herbatkę z kwiatu lipowego: 3 razy dziennie po pół szklanki, można dodać miodu lub soku malinowego. Łyko świeżo zdarte z pnia łagodzi ból miejsc oparzonych. Okłady ze świeżych liści mają działanie przeciwbólowe i odkażające. Są stosowane przy gnijących ranach. Owoce lipy szerokolistnej utłuczone z winnym octem dają sok o działaniu przeciwkrwotocznym, który można stosować już po tygodniu. Napar z kwiatów lub liści lipy szerokolistnej jest stosowany do płukania gardła i okładów przy stanach zapalnych gardła.



Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos Scop., Tilia grandifolia Ehrh.)

Skrzyp polny (Equisetum arvense L.)

Skrzyp polny (Equisetum arvense L.), nazywany też strzępką, przęstką, końskim ogonem, jodełką, koszczką, chwoszczem, chwoszczką, jedlinką polną, kostką, należy do rodziny skrzypowatych (Equisetaceae). Jest to bylina o pochwach liściowych z 4-5 brązowymi, lejkowato rozdętymi ząbkami. Wytwarza pędy zarodnikonośne barwy żółtobrązowej lub czerwonej, które pojawiają się na wiosnę oraz zielone pędy płonne, które wyrastają po zaniku pędów zarodnikonośnych. Pędy płonne osiągają wysokość do 40 cm i są pojedynczo okółkowo rozgałęzione, zaś pędy zarodnikonośne są nierozgałęzione.

Skrzyp polny występuje na podmokłych łąkach, polach, rowach. Jest rośliną powszechnie spotykaną.

Zawiera saponiny steroidowe (ekwizetynę), związki mineralne (do 17%), kwas krzemowy, kwas amonitowy, kwas jabłkowy, kwas szczawiowy, flawonole pochodne kwercytyny, luteoliny i kemferolu.

Wywar z ziela skrzypu polnego jest używany w początkowych stadiach gruźlicy płuc i pije się go 3 razy dziennie po pół szklanki. Przy chorobach nerek i pęcherza moczowego, a głównie przy kamicy nerkowej stosuje się ten sam wywar z ziela w proporcji 15 g ziela na 1 litr wody. Należy go pić również 3 razy dziennie po pół szklanki. Wywar ten działa moczopędnie. Przy ranach, owrzodzeniach i zmianach skórnych typu egzemy zalecane są okłady z wywaru z ziela skrzypu polnego, a przy leczeniu padaczki stosuje się wywar z drobno pokrojonego ziela 3 razy dziennie po 1 szklance. Wywar z ziela skrzypu polnego znalazł zastosowanie przy hamowaniu krwotoków z nosa – w takiej sytuacji wywar należy wciągnąć nosem, zaś pity – zapobiega krwawieniom z przewodu pokarmowego i płuc. Wywar z ziela wpływa korzystnie na przemianę materii, służy do płukania jamy ustnej przy jej stanach zapalnych i do przemywania przy odmrożeniach. Używany jest też przeciw łysieniu.

Skrzyp polny (Equisetum arvense L.),

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.)

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.) którego określa się też jako ziele św. Jana, przestrzelon, świętojańskie ziele, krzyżowe ziele, dzwonki Panny Marii, arlika, jest byliną z rodziny dziurawcowatych (Guttiferae) o czterokanciastej, wzniesionej łodydze, w górze gałęzistej, dorastającej do 60 cm wysokości. Liście ma podłużne lub podłużnojajowate, naprzeciwległe, które oglądane pod światło wyglądają jakby były podziurkowane (stąd nazwa ziela). Kwiaty w kolorze złocistożółtym są zebrane w gęste, szczytowe, wielokwiatowe kwiatostany. Kwitnie od czerwca do sierpnia.

Dziurawiec występuje na suchych łąkach, suchych wzgórzach, na miedzach i w zaroślach.

Zawiera glikozydy flawonowe – hiperozyd, rutynę, hipercynę (czerwony barwnik antrachinowy), garbniki (do 10%), olejek eteryczny (około 0,1%), sole mineralne, witaminy A i C, kwasy organiczne i fitosterole.

Napar z liści i kwiatów dziurawca zwyczajnego, w proporcji 3 garście na 1 litr wody, stosujemy przy schorzeniach wątroby, żołądka i przeciw biegunkom. Wywar z ziela dziurawca, sporządzony w takiej samej proporcji jak napar, to znaczy 3 garście ziela na 1 litr wody, pity 3 razy dziennie po ½ szklanki jest pomocny przy bolesnych miesiączkach. Natomiast przy bólach głowy zalecane jest picie wywaru z ziela dziurawca w proporcji 2 garście na 1 litr wody. Przy bólach reumatycznych można stosować nalewkę alkoholową z ziela dziurawca zwyczajnego.

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.)

Kozłek lekarski (Valeriana officinalis L.)

Kozłek lekarski (Valeriana officinalis L.), określany też mianem waleriany lekarskiej, należy do rodziny kozłkowatych (Valerianaceae). Jest to bylina o krótkich kłączach, dorastająca do 2 metrów wysokości. Ma łodygę nierozgałęzioną, prosto wzniesioną, bruzdowaną i tylko dołem krótko owłosioną. Liście kozłka są pierzastodzielne. Kwiaty o barwie białej, bladoróżowej lub lila są zebrane w baldachokształtne kwiatostany. Kozłek lekarski kwitnie od czerwca do sierpnia. Występuje na skałach, łąkach i w wilgotnych zaroślach.

W swoim składzie kozłek lekarski posiada olejki eteryczne, walepotriaty, alkaloidy, garbniki i polisacharydy.

Waleriana lekarska posiada właściwości uspokajające, łagodzi objawy nerwicy, drżenia rąk, palpitacji serca i nadmiernego pocenia się. Ponadto zwiększa koncentrację, obniża ciśnienie, pomaga zasnąć, zmniejsza napięcie mięśni.

Często podaje się ją osobom cierpiącym na zespół jelita wrażliwego i kobietom mającym bolesne miesiączki.

Właściwości lecznicze mają korzeń i kłącze waleriany. Z nich przyrządza się napary, nalewki i maceraty. Przy schorzeniach serca na tle nerwicowym stosuje się sproszkowane korzenie. Do 2 kieliszków wina należy dodać 1 łyżeczkę proszku i odstawić na 10-14 dni. Po filtracji pijemy 3 razy dziennie po 30 kropli. Napój z korzeni używa się przy chorobach gorączkowych, osłabiających serce, głównie tyfus i zapalenie płuc, w dawkach 4 razy dziennie po łyżce stołowej. Napar z korzeni jest również stosowany przy kurczowych bólach żołądka. Sporządza się go, zalewając 50 g korzeni 1 litrem chłodnej wody, następnie się podgrzewa aż do momentu zagotowania i odstawia na 30 minut. Pijemy po ½ szklanki 2-3 razy dziennie. Nieco utartego, świeżego korzenia kładzie się na czoło przy osłabionym wzroku. W tym celu można też przemywać oczy herbatą z korzenia waleriany.

Kozłek lekarski (Valeriana officinalis L.)

Melisa lekarska ( Melissa officinalis L.)

Melisa lekarska ( Melissa officinalis L.), nazywana także rojownikiem lekarskim, rajownikiem, matecznikiem lub pszczelnikiem, jest byliną z rodziny wargowych (Labiatae) o gałęzistej, szaro owłosionej łodydze, dorastającej do 1 metra wysokości i wydzielającej silny cytrynowy zapach. Liście melisy lekarskiej są ułożone naprzeciwlegle, dolne mają kształt sercowatojajowaty, górne jajowaty. Brzegi liści są grubo pomarszczone i ząbkowane. Kwiaty melisy w kolorze białym lub różowym tworzą nibyokółki. Melisa lekarska kwitnie w lipcu i w sierpniu.

Występuje w ogrodach przydomowych.  

 Zawiera olejek eteryczny (około 0,07%), w skład którego wchodzi między innymi citral, geraniol, garbniki, związki żywiczne, śluzy, kwasy organiczne, cukry i sole mineralne.

Melisę lekarską stosujemy jako lek przeciwwymiotny w okresie ciąży u kobiet, a później jako środek zwiększający ilość pokarmu u matek karmiących. Wyciąg sporządza się w następujący sposób: ¼ szklanki suszonych liści zalewamy ¾ szklanki wody lub spirytusu. Całość wystawiamy na słońce na 2 dni. Wyciągu z melisy używamy 3-4 razy dziennie po 1 łyżeczce na szklankę wody lub 15-20 kropli na cukier. Z drobno pogniecionych liści melisy można zrobić okłady, które stosuje się na rany. Mają one działanie przeciwbólowe i chłodzące. Melisa lekarska jest skuteczna przy leczeniu chorób układu nerwowego: przy nerwicach, migrenach, bólach głowy i zawrotach. W takich sytuacjach zalecane jest picie herbatki z ziela lub suszonych liści, sporządzonej w proporcji 3-4 łyżki suszu na 4 szklanki wody. Herbatkę pijemy 3-4 razy dziennie po szklance.

Melisa lekarska ( Melissa officinalis L.)

Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla L.)

Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla L.), nazywany też rumiankiem lekarskim, rumiankiem drobnym, rumiankiem polnym, rumiankiem zwyczajnym, rumiankiem pachnącym, maruną rumiankiem, marunką lub kamelkami, jest przedstawicielem roślin z rodziny złożonych (Compositae). Jest on rośliną jednoroczną o silnie gałęzistej łodydze, dorastającej do wysokości 50 cm. Liście ma 2-3-krotnie pierzastosieczne. Kwiaty są zebrane w dość duże koszyczki, przy czym, kwiaty brzeżne – języczkowe – są białe, a środkowe – rurkowe – żółte. Kwitnie od maja do jesieni.

Występuje na polach, nieużytkach, rumowiskach, w ogrodach i przy domach.

W swoim składzie zawiera błękitny olejek eteryczny (do 0,8%), którego głównym składnikiem jest azulen, kadinen, poza tym gorycze, związki żywicowe, choinę, kwasy organiczne, węglowodany, śluz, glikozydy kumarynowe i flawonowe.

Rumianek pospolity stosujemy przy bólach brzucha, wzdęciach, kolkach, zatruciach i przeziębieniach. Sporządzamy herbatkę z kwiatów rumianku, zalewając garść surowca 2 szklankami wody i pijemy 3-5 razy dziennie po ½ szklanki. Okłady z naparu z ziela rumianku pospolitego stosujemy na rany i obrzmienia. W naparze z kwiatów rumianku możemy myć włosy, co powoduje wzmocnienie cebulek włosowych i przyspiesza porost włosów. Napar służy też do płukania gardła i jamy ustnej oraz przemywania oczu przy ich stanach zapalnych. Wywar rumianku w mleku jest dobrym środkiem do pielęgnacji skóry, głównie rąk.

Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla L.)

Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.)

Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.) należy do roślin z rodziny wargowych (Labiatae). Jest to krzewinka o pędach pokładających się, filcowato owłosionych, dorastających do wysokości 70 cm. Liście ma częściowo zimozielone o kształcie podłużnie jajowatym lub wąskoeliptycznym. Kwiaty w kolorze jasnofioletowym są zebrane w szczytowe nibyokółki. Kwitnie w czerwcu i lipcu.

           Występuje w uprawach.
            Zawiera olejek eteryczny, gorzki lakton dwuterpenowy, garbniki i flawonoidy.
           Szałwię lekarską stosujemy przy nieżytach górnych dróg oddechowych, katarach i poceniu się, spowodowanych chorobą płuc. Napar, sporządzony z liści szałwi w proporcji 10 g liści/ 1 litr wody, pijemy 3 razy dziennie po szklance. Tego samego naparu używa się do płukania jamy ustnej, w stanach zapalnych gardła, przy bólu i obrzękach dziąseł i przy niedoborze witaminy C. W stanach zapalnych gardła można dodać do naparu łyżeczkę miodu.

Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.)

Mięta pieprzowa (Mentha piperita L.)

Mięta pieprzowa (Mentha piperita L.) określana też jako miętkiew lub miętkiewa jest byliną z botanicznej rodziny wargowych ( Labiatae), wytwarzającą liczne łodygi, które rozgałęziają się silnie od nasady i dorastają do 1 metra wysokości. Posiada krótkoogonkowe liście, które mają kształt jajowatopodłużny i ostro piłkowane brzegi. Kwiaty mięty pieprzowej są drobne, różowe lub bladofioletowe, zebrane w gęste walcowate nibykłosy. Zioło to kwitnie od maja do sierpnia.

Występuje w ogrodach przydomowych i na plantacjach roślin uprawnych.

Zawiera olejek eteryczny (ponad 2%) o zawartości mentolu nie mniejszej niż 50%, menton, pinen, diasminę, kadinen, limonen, garbniki, kwasy organiczne, flawonoidy, związki pektynowe, żywicowe, gorycze i sole mineralne.

            Napar z liści mięty pieprzowej stosujemy przy bólach żołądka, niestrawnościach i wzdęciach. Szczyptę suszonych liści zalewamy szklanką wrzącej wody. Zalecane jest picie ½ szklanki kilka razy dziennie. Można stosować też nalewkę spirytusową w dawce 5-25 kropli na cukier lub kieliszek wody. Napar z liści mięty pieprzowej lub całego ziela służy też do płukania jamy ustnej, a pity – działa ogólnie wzmacniająco. Wywar z liści mięty w połączeniu z sokiem cytrynowym działa przeciwkrwotocznie i likwiduje krwioplucie.

Mięta pieprzowa (Mentha piperita L.)

Cenna pokrzywa

Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) ma wiele zalet, mimo, że parzy. Zawiera duże ilości witaminy C i K, wapnia, magnezu, żelaza, kwasu krzemowego, chlorofilu, karotenów i acetylocholiny. Właściwości parzące pokrzywy wynikają z zawartego we włoskach kwasu mrówkowego.

            Z korzeni pokrzywy można przyrządzić bardzo ciekawy tonik alkoholowy. A pity codziennie sok z młodych pędów pokrzywy oczyści nerki i wzmocni organizm. Ten sam sok, wymieszany z miodem i cytryną, pomoże odzyskać siły po przeziębieniu albo grypie. Przy ostrych i przewlekłych nieżytach górnych dróg oddechowych stosuje się napar z liści pokrzywy ( 30-60 gramów/1 litr wody) i pije się 2-3 razy dziennie po ½ szklanki. Przy astmie zaleca się picie naparu z młodych liści pokrzywy, wygotowanych w winie i miodzie. Wysuszona i pokrojona pokrzywa zmieszana z tytoniem wchodzi w skład papierosów przeciwastmatycznych.

 Pokrzywa ma zastosowanie również przy wszelkich wypryskach i wysypkach skórnych. Takie miejsca smarujemy wyciągiem z nasion pokrzywy, zmieszanych z chrzanem w równych częściach. Wyciąg sporządzamy poprzez zalanie nasion pokrzywy mocnym winem, następnie zamykamy szczelnie naczynie i pozostawiamy je na okres 2 tygodni. Co 2-3 dni należy naczyniem potrząsać, a po upływie 2 tygodni wyciąg filtrujemy i możemy go stosować na skórę.

Przy bólach reumatycznych stawów używamy herbatki z suszonych liści pokrzywy lub nalewkę do nacierania, którą sporządzamy w następujący sposób: 2 części liści zalewamy 2 częściami spirytusu. Po tygodniu nalewkę możemy wcierać w bolące miejsca.

Napar ze świeżych liści pokrzywy lub sok z nich używa się przy zbyt obfitych miesiączkach.

Kilka kropli nalewki spirytusowej z korzeni pokrzywy dodanej do herbaty hamuje rozwój raka. Przy nowotworach ważne jest, aby pić równocześnie napar z liści w czasie kuracji.

Wywar z liści pokrzywy ma też działanie przeciwkrwotoczne. Podobne działanie posiada również świeży sok wyciśnięty z liści pokrzywy. Stosujemy go przy krwiopluciu, krwotokach płucnych i przy krwawej biegunce.

            Z blanszowanej pokrzywy łatwo jest przyrządzić całkiem smaczną sałatkę z jajkiem albo zupę dietetyczną w okresie wiosennym. Pokrzywa świetnie oczyszcza organizm ze złogów kwasu moczowego, wspomaga pracę nerek i wątroby.

Wywar z pokrzywy jest wyborny do przygotowania kąpieli orzeźwiającej dla stóp. Można w nim wypłukać włosy, co skutecznie wzmocni je, zapobiegnie przetłuszczaniu i efektywnie wesprze w walce z łupieżem. Wywar z pokrzywy zmieszany w proporcji 1ː1 z octem likwiduje łupież i wypryski skórne. Na porost włosów dodatnio wpływają wyciąg z liści pokrzywy oraz nalewka alkoholowa z korzeni pokrzywy. Wyciąg sporządza się następująco: 1 część drobno pokrojonych liści i 3 części spirytusu, zmieszanych razem,  pozostawiamy na słońcu na 2 tygodnie po czym filtrujemy i zlewamy do ciemnej butelki lub innego naczynia. Do nacierania skóry głowy używa się 3 łyżki płynu na 1 szklankę wody. Nalewkę z korzeni, która też wykazuje podobne działanie, otrzymujemy, zalewając 1 część korzeni 3 częściami spirytusu i 2 częściami wody. Nalewkę tę też wcieramy w skórę głowy.

            Pokrzywa rośnie bujnie i ochoczo w ziemi żyznej, próchnicznej i bogatej w azot. Jeśli szukamy miejsca na ogródek, to dobrze jest rozejrzeć się po terenie, gdzie rosną pokrzywy. Ziemia porośnięta tym parzącym zielem doskonale nadaje się na grządki.

            Nawóz z pokrzyw jest dobry na wzrost warzyw, kwiatów i owoców. Najczęściej stosuje się go w postaci gnojówki lub ściółki. Sadząc pomidory, pod korzenie krzaczka można wcisnąć kłębek pokrzyw i przykryć go cienką warstwą ziemi. Ten prosty zabieg przyspieszy wzrost i owocowanie pomidorów.

            Niektórzy ogrodnicy ścięte pokrzywy układają między rzędami pomidorów, ogórków, selerów – w warstwie o grubości 3-5 cm. To chroni glebę przed wysuszaniem oraz zasila uprawę w azot i cenne minerały. Rośliny będą wówczas silniejsze, bujniejsze i bardziej odporne na choroby.

            Cenny jest również wyciąg (gnojówka) z młodych pokrzyw (przed kwitnieniem). Sporządzamy go w następujący sposób: plastikową beczkę z wieczkiem napełnia się pokrzywami i zalewa wodą w proporcji 1:10. Wody nie należy lać pod samo wieczko, ponieważ w czasie fermentacji mieszanina może wykipieć. Beczkę stawia się w ciepłym i nasłonecznionym miejscu, na 10-20 dni, w zależności od temperatury otoczenia. Raz na 1-2 dni gnojówkę należy zamieszać, aby poprzez natlenienie pobudzić proces fermentacji. Gdy ciecz zacznie fermentować, na jej powierzchni pojawi się biała piana. Można użyć jej do oprysku przeciw mszycom. Wyciąg nadaje się do nawożenia, gdy piana zniknie a ciecz nabierze barwy ciemnozielonej. Przykry zapach roztworu można osłabić, dodając do niego mniszek lekarski, znany powszechnie jako mlecz. Zanim użyjemy gnojówki należy ją rozcieńczyć w proporcji 1:10. Takim roztworem podlewamy warzywa, rośliny ozdobne i trawnik. Rośliny powinny się wzmocnić, nabrać intensywnych kolorów. Pokrzywowy nawóz lubią pomidory, ogórki, kapusta, seler, krzewy i drzewa owocowe. Nie znoszą go: cebula, czosnek, groch, fasola i bób.

            Pokrzywa skutecznie zwalcza mszyce i przędziorki, chroni rośliny przed chlorozą i chorobami grzybowymi, takimi jak mączniak czy szara pleśń. Preparat pokrzywowy do oprysku roślin przygotowuje się na dwa sposoby:

1)     wywar – przed kwitnieniem pokrzywy zbieramy ją, a następnie zalewamy wodą w proporcji 1:10, potem gotujemy na wolnym ogniu przez 30 minut. Możemy też zalane wodą pokrzywy odstawić na noc, a następnie na małym ogniu doprowadzić do wrzenia i ostudzić. Przed opryskami rozcieńczamy przygotowany preparat z pokrzyw w proporcji 1:10.

2)     wyciąg – uzyskujemy go tak samo jak gnojówkę. Sposób jego sporządzania został opisany powyżej.

 W niektórych recepturach zaleca się używać preparatu pokrzywowego już w fazie fermentacji, czyli po około dwóch dniach, ale takim środkiem łatwo jest spalić rośliny, dlatego należy stosować go ze szczególną ostrożnością.    
            Wodą, w której przez dwa dni moczyła się pokrzywa z czosnkiem można przepędzić mrówki.

Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.)

Zastosowanie ziół i przypraw w kuchni

Skórki z mandarynek – najlepsze skórki otrzymujemy z dużych owoców o płaskim kształcie i jasnej barwie. Po wysuszeniu należy je przechowywać w szczelnie zamkniętych słoikach. Skórki moczy się przed użyciem i stosuje się w chińskich potrawach, sporządzanych z kurczaków, kaczek lub do mięs duszonych „na czerwono”.

Zastosowanie ziół i przypraw w kuchni

Pieprz czerwony (Capsicum fastigiatum) posiada najbardziej piekący smak ze wszystkich przypraw korzennych. Należy go dodawać z wielkim umiarem do potraw z ryb, skorupiaków, sosów i sałatek. Pieprz jest idealny do potrawy „curry” i ostrych sosów „Barbecue”, niezbędny do smarowania mięs przed opiekaniem na rożnie i w pikantnych potrawach z duszonego mięsa.

Zastosowanie ziół i przypraw w kuchni

Kmin rzymski (Cummin cyminum) jest najbardziej rozpowszechniony na Bliskim i Dalekim Wschodzie. Ma mocny, aromatyczny zapach i ostry smak. Z wyglądu przypomina zwykły kminek. Jest stosowany w potrawach indyjskich, arabskich i amerykańskich. Nadaje przyjemny smak i zapach baraninie, drobiowi, pieczeni rzymskiej i każdej potrawie z fasoli.

Zastosowanie ziół i przypraw w kuchni

Kardamon (Elettaria cardamomum) to roślina z rodziny imbirowatych. Nasiona z orzeszków krzewu kardamonu, rosnącego w krajach tropikalnych mają bardzo mocny, ale przyjemny, cytrynowo – imbirowy zapach i ostry smak. Kardamonu używa się często w kuchni arabskiej i indyjskiej oraz jako dodatku do kruchych ciasteczek, słodkich sosów, wędlin i likierów. Doskonałe są pomarańcze posypane kardamonem, a kawa z jego odrobiną nabiera wspaniałego smaku.

Zastosowanie ziół i przypraw w kuchni

Imbir (Zingiber officinale) pochodzący z południowych Chin znany był już w starożytnej Grecji i Rzymie. W Indiach stosuje się go od niepamiętnych czasów. Ma on bardzo silny zapach i ostry, piekący smak. Sprzedawany jest w postaci świeżych i suszonych korzeni oraz w proszku. Świeże korzenie, po zawinięciu w folię aluminiową, można przechowywać w lodówce przez kilka miesięcy, a w zamrażarce nawet 1,5 roku. Bardzo smaczne są steki i kotlety schabowe natarte przed opiekaniem mieszanką imbiru, pieprzu i soli.

Zastosowanie ziół i przypraw w kuchni

Goździki (Caryophyllus aromaticus) wraz z pieprzem należały do bardzo poszukiwanych dodatków w kuchni średniowiecznej Europy. Goździki o ostrym, korzennym i bardzo aromatycznym zapachu są używane do marynowania różnych mięs, między innymi dziczyzny, do potraw z wieprzowiny i owoców. Mielone goździki dodaje się do pierników, szarlotek i innych deserów.

Zastosowanie ziół i przypraw w kuchni

Gorczyca biała (Synapis alba) była stosowana już w starożytności. Rzymianie doprawiali nią niektóre swoje potrawy, sprowadzając gorczycę z Galii. Najbardziej wykwintne w smaku musztardy, wyrabiane z gorczycy, są produkowane we Francji. Popularna tam musztarda „T.Dijon” wyrabiana jest z mielonej, białej i czarnej gorczycy z dodatkiem kwaśnych soków owocowych. W musztardzie o nazwie „Bordeaux” soki owocowe są zastępowane winem. W Polsce zmielone nasiona gorczycy białej, rozmieszane z wodą, octem, solą i cukrem są podstawowym składnikiem różnych rodzajów musztard.

Zastosowanie ziół i przypraw w kuchni

Gałka muszkatołowa (Myristica fragrans) – gałkę oraz kwiat otrzymuje się z suszonych owoców drzewka o tej samej nazwie. Kwiatem nazywa się zewnętrzną, pomarańczową część owocu, mającą intensywniejszy aromat niż gałka. Po usunięciu zewnętrznej powłoki otrzymuje się gałkę muszkatołową. Ma ona przyjemny zapach i jest ostra w smaku. Gałki muszkatołowe nie mielone mogą być przechowywane nawet przez kilka lat, nie tracąc swoich właściwości. Utartą gałkę muszkatołową stosuje się do niektórych potraw mięsnych, deserów, ciast i słodkiego pieczywa.

zastosowanie ziół i przypraw w kuchni

Cynamon (Cinnamomum zeylanicum) pochodzi z Cejlonu. Jest pozyskiwany z wysuszonej kory cynamonowców. Był wysoko ceniony w starożytności. Znalazł zastosowanie między innymi jako komponent kadzidła i różnych pachnideł. Używano go  również  w niektórych obrzędach rytualnych w postaci „świętego olejku do namaszczenia”. Drzewka cynamonowców uprawiał w swoich ogrodach król Salomon. Cynamonu używamy do usuwania przykrych zapachów z potraw i sosów, przyrządzanych z ryb. Do tego celu wystarczy nawet niewielka ilość cynamonu. Wieprzowina bardzo zyskuje na smaku, gdy przed jej pieczeniem natrzemy ją mieszanką, złożoną z cynamonu, pieprzu, gałki muszkatołowej i roztartego czosnku. Rewelacyjne są grzane wina z cynamonem oraz marynaty ze śliwek i gruszek, a kompoty, ciasta, ciasteczka z dodatkiem cynamonu nabierają nowego smaku i aromatu.

Zastosowanie ziół i przypraw w kuchni

Anyżek gwiazdkowy (Anisum stellatum) tworzą suszone i brunatne goździki w kształcie gwiazdki. Posiadają silny anyżkowy zapach i gorzkawy smak. Anyżek gwiazdkowy jest stosowany w kuchni chińskiej, głównie do potraw duszonych „na czerwono”. Można go zastąpić anyżem, koprem włoskim lub cynamonem.

Dziurawiec a antykoncepcja

Ziele dziurawca z pewnością ukoi nasze nerwy, a to dzięki zawartości wielu substancji o właściwościach farmakologicznych. Ze względu na to jest wykorzystywane powszechnie w medycynie. Działa uspokajająco, ale nie powoduje senności i zmęczenia jak typowe leki antydepresyjne. Dlatego też znalazł zastosowanie w terapii słabej i umiarkowanej depresji. Należy uważać - gdy zażywamy preparat z dziurawcem, trzeba unikać słońca, ponieważ dziurawiec wchodzi w reakcję z promieniami słonecznymi i powoduje nieestetyczne plamy na skórze. Podobnie rzecz ma się z hormonalnymi środkami antykoncepcyjnymi. Nie są skuteczne, kiedy ich stosowanie łączysz z wyciągiem z dziurawca.

Kolendra dobra na wszystko

Olejek z kolendry rozszerza naczynia krwionośne, dzięki czemu dotlenia nerki i serce. Jest pomocny także wtedy, gdy dręczy nas katar, gdyż upłynnia wydzieliny śluzowe. Kolendra pomaga łagodzić wypryski i inne ropne zmiany. Mogą ją śmiało stosować osoby z problemami trawiennymi, ponieważ uaktywnia produkcję soków żołądkowych. Młode mamy cenią kolendrę za jej działanie prolaktacyjne.

            Kolendra jest powszechnie wykorzystywana w kuchni azjatyckiej, chińskiej i meksykańskiej.

Zioła - skutecznym lekiem na różne dolegliwości

Mięta pieprzowa – zioło to stosujemy przy występujących dolegliwościach żołądka i całego układu pokarmowego. Przy bólach żołądka, niestrawności i wzdęciach zalecamy picie naparu z liści mięty. Sporządza się go w następujący sposób: szczyptę suszonych liści mięty należy zalać szklanką wrzącej wody, przykryć spodkiem i po 10-15 minutach napar jest gotowy. Pijemy go po pół szklanki 2-3 razy dziennie.

Szałwia lekarska – jest niezastąpiona przy dolegliwościach układu oddechowego. Naparu z szałwi używamy przy płukaniu jamy ustnej i gardła, przy obrzękach dziąseł, bólach oraz przy niedoborach witaminy C w organizmie.

Rumianek – zalecamy go przy bólach brzucha, wzdęciach, kolkach i zatruciach.

Pokrzywa zwyczajna – pomaga przy ostrych i przewlekłych nieżytach, górnych dróg oddechowych. Zażywamy ją w postaci naparu z liści w proporcji 30-60 g na 1 litr wody. Pijemy go 2-3 razy dziennie po pół szklanki. Przy bólach reumatycznych zalecamy pić herbatkę z suszonych liści albo stosować nalewkę do nacierania, którą sporządzamy w ten sposób, że 2 części liści zalewa się 2 częściami spirytusu. Po upływie tygodnia nalewka jest gotowa i można ją stosować.

Skrzyp polny – zalecamy go chorobach nerek i pęcherza moczowego, a szczególnie przy kamicy nerkowej. Stosujemy odwar z ziela skrzypu w proporcjach 15 g ziela na 1 litr wody. Odwar ten pijemy 3 razy dziennie po pół szklanki. Działa moczopędnie.

Warzywa aromatyczne, do których zaliczamy między innymi, koper włoski czy seler naciowy, korzystnie wpływają na pracę pęcherzyka żółciowego, wątroby i układu moczowego.

Imbir – ma działanie przeciwzapalne i regeneracyjne na organizm człowieka, gdy będziemy pić napar z kilkoma plasterkami cytryny i odrobiną miodu pszczelego.

zioła - bogactwem smaków i aromatów

            Jak wiadomo, zioła od wieków są stosowane zarówno w kuchni, jak i w leczeniu chorób. Świetnie urozmaicają nasz jadłospis, a stosowane z umiarem przyczyniają się do poprawy naszego stanu zdrowia.

            Zioła są nieocenionym dodatkiem w sezonie. Można je także chomikować na zimę. Lepiej jest je zamrozić niż suszyć ze względu na mniejsze straty walorów smakowych. Są dodawane do potraw, pachną, smakują i wyglądają jak świeże. Wystarczy je opłukać, osączyć, posiekać i włożyć, na przykład do kubeczków po jogurcie.

            Oto lista ziół, które warto wysiewać na wiosnę, aby móc przez cały rok dodawać do naszych potraw:

1)     Arcydzięgiel ( litwor lub andżelika ) to starodawna, tradycyjna przyprawa. Rozdrobnione nasiona można dodawać do słodkich potraw mlecznych zamiast wanilii. Ogonki liściowe gotuje się z czarną porzeczką, agrestem lub rabarbarem w celu nadania im łagodnego, słodkawego aromatu. Korzeń arcydzięgla służy do sporządzania zielonych ozdób deserów, a także nalewek.

2)     Bazylia wonna to coraz bardziej powszechne zioło o mocnym aromacie, które może być dodawane do różnych potraw, szczególnie tych z udziałem pomidorów, ryb i drobiu, kotletów, sałatek i surówek, twarogów oraz masła ziołowego, a także do zup.

3)     Czarnuszka siewna jest bardzo aromatycznym, doskonałym dodatkiem do wypiekanego w domu, pełnoziarnistego pieczywa, gdyż nadaje mu charakterystyczny, pikantny smak. Można ją stosować do przyprawiania tłustych mięs.

4)     Cząber ogrodowy jest również nazywany cząberkiem lub satureją. Ziele cząbru można używać zarówno w stanie świeżym, jak i suszonym. Nadaje potrawom intensywny, pikantny smak. Stanowi świetny dodatek do zup, głównie grochowej i ziemniaczanej oraz tłustych mięs.

5)     Estragon jest przyprawą, która służy jako dodatek do sałatek, potraw warzywnych i mięsnych. Świeże liście estragonu można dodawać do sosów, twarogu i do masła ziołowego. Świeży lub suszony estragon służy do aromatyzowania octu.

6)     Kolendra siewna, nazywana również kolendrem lub pieprzem polskim, nadaje potrawom specyficzny, korzenno-słodkawy smak. Używana jest do peklowania mięs.

7)     Kminek zwyczajny stanowi aromatyczny dodatek do twarogu, sera topionego, surówek, kapusty, pieczywa, zup oraz tłustych mięs.

8)     Koper ogrodowy – jego świeże lub suszone liście są doskonałym dodatkiem do potraw mięsnych, rybnych oraz surówek i sałatek.

9)     Koper włoski jest przyprawą o bardzo silnym aromacie. Służy jako dodatek do tłustych mięs i ryb, do zup, dań z jajek, surówek oraz potraw z fasoli lub kapusty.

10) Lubczyk to bylina bardzo łatwa w uprawie. Pachnie jak maggi, a jest pozbawiona charakterystycznego dla tej przyprawy dodatku soli. Listki drobno posiekane można dodawać zarówno do twarożka, kanapek, jak i mięsa, zup czy sosów.

11) Majeranek ogrodowy jest jedną z najpopularniejszych przypraw. Doskonale nadaje się do pieczonego mięsa i drobiu. Dodaje się go do zup, sosów i potraw mięsnych. Świetnie pasuje do dań z fasoli.

ogólne wiadomości o ziołach leczniczych i ich wykorzystaniu

Wielki lekarz, przyrodnik i filozof - Paracelsus (Theophrastus Bombastus von Hohenheim) powiedział w XVI wieku, że nasze lasy i łąki to apteki. Twierdzenie to do dziś jest aktualne. Wystarczy przyjrzeć się zachowaniu zwierząt, żyjących w naturalnym środowisku, np. ukąszona przez żmiję kozica zjada wilczomlecze, czego w normalnych warunkach nigdy nie robi. Wilk,w podobnej sytuacji, wygrzebuje i zjada korzenie i kłącza rdestów. Wreszcie nasze domowe psy i koty przy niestrawnościach zjadają trawę.
Zioła i ich lecznicze działanie były poznawane przez ludzkość na przestrzeni wieków.

Już człowiek pierwotny odżywiał się różnymi pokarmami roślinnymi, przy czym niektóre z nich o określonym działaniu biologicznym (rośliny o działaniu przeczyszczającym, moczopędnym lub wymiotnym) przyjmował sporadycznie – w przypadku zaburzeń fizjologicznych, to znaczy stosował jako leki. Nie interesowało go, dlaczego lub w jaki sposób działały te zioła. Uważał, że w roślinach tkwi niezaprzeczalnie tajemna, magiczna moc, która ma możność uzdrawiania lub co najmniej łagodzenia cierpień.

Z upływem czasu człowiek coraz bardziej zrozumiał znaczenie naturalnych zasobów surowcowych. Działanie lecznicze roślin stało się celem poczynań naukowych. Obecnie wiadomo, że efekt terapeutyczny roślin jest uwarunkowany obecnością w nich różnych związków chemicznych, często o bardzo złożonej budowie chemicznej i silnym działaniu biologicznym.

Ponieważ ziołami nazywamy rośliny lecznicze, zawierające środki chemiczne o właściwościach specyficznego oddziaływania na organizm ludzki, poniżej została przedstawiona charakterystyka ważniejszych, z punktu widzenia farmakologicznego, grup związków, tzw. substancji czynnych, występujących w omawianych poniżej surowcach.

Dawniejszy podział roślinnych substancji czynnych na dwie podstawowe grupy:

a)     związków o silnym oddziaływaniu fizjologicznym na organizm człowieka oraz

b)     substancji o łagodnym efekcie terapeutycznym

nie jest dokładny, ponieważ w wielu sytuacjach trudno jest ściśle ustalić przynależność do określonej grupy. Wiele roślin nietrujących, stosowanych przez dłuższy czas, może w efekcie spowodować nieodwracalne zmiany narządów miąższowych miąższowych w organizmie zwierzęcym. Z kolei najsilniejsze trucizny, odpowiednio dawkowane, okazują się rewelacyjnymi lekami. Dlatego też podział poszczególnych grup substancji czynnych został oparty na ich ogólnym charakterze chemicznym. W ten sposób roślinne substancje chemiczne, odpowiedzialne za działanie lecznicze, podzielono na 11 podstawowych grup:

1)     alkaloidy

2)     glikozydy (z uwzględnieniem saponin)

3)     flawonoidy

4)     kumaryny

5)     garbniki

6)     gorycze (goryczki)

7)     węglowodany (cukry)

8)     tłuszcze (lipidy)

9)     witaminy

10)  kwasy organiczne

11)  olejki eteryczne

Alkaloidy to produkty przemiany materii niektórych roślin. Są związkami o charakterze zasadowym, w swoim składzie zawierają azot (N), węgiel (C), wodór (H) i zazwyczaj tlen (O). Niektóre alkaloidy nie zawierają tlenu, np. nikotyna, pilokarpina i inne. Większość alkaloidów to substancje stałe, krystaliczne, przeważnie bezbarwne i bezwonne, o smaku gorzkim. Związki te charakteryzują się złożoną budową chemiczną oraz silnym działaniem fizjologicznym na organizm człowieka i zwierząt. Do tej grupy zaliczamy znane trucizny jak koniina, strychnina, kumaryna i inne. W roślinach alkaloidy z reguły występują w zespołach o podobnym lub tym samym podstawowym układzie chemicznym, np. alkaloidy pochodne tropanu ( atropina, skopolamina, hyoscyamina), izochinoliny (papaweryna, narkotyna, emetyna, cetelina, chelidonina, sangwinaryna, chelerytryna), morfinanu (morfina, kodeina, tebaina).

Pierwszym alkaloidem, wydzielonym przez Sertürnera z niedojrzałych makówek w 1803 roku była morfina, a określenia „alkaloidy” dla tych roślinnych związków użył po raz pierwszy niemiecki aptekarz Meissner.

Glikozydy są połączeniami cukrów ze związkami niecukrowymi, np. aglikonami. W zależności od charakteru chemicznego aglikonu, wyróżnia się szereg grup chemicznych związków glikozydowych, wykazujących zróżnicowane działanie biologiczne, niekiedy bardzo specyficzne i silne, np. glikozydy o aglikonie sterydowym (cyklopentanoperhydrofenantrenowym), tzw. glikozydy nasercowe, występujące w rodzinach: Liliaceae ( np. konwalia, cebula morska), Scrophulariaceae (naparstnica), Ranunculaceae (miłek wiosenny), Apocynaceae (strofantus) i inne.

Szeroko rozpowszechnioną w naturze grupę chemiczną stanowią glikozydy flawonowe, wśród których na szczególną uwagę zasługuje rutyna (3-ramnoglukozyd kwercetyny). Ze względu jednak na to, że działanie farmakologiczne wykazują również często występujące w roślinach wolne aglikony, związki flawonoidowe wydzielono jako odrębną grupę substancji czynnych.

Do glikozydów o specyficznych własnościach zaliczane są saponiny – roślinne związki bezazotowe, w których część cukrowa, zbudowana z kilku połączonych ze sobą cukrów prostych, wiąże się z aglikonem sterydowym lub trójterpenowym. Saponiny wytrząsane z wodą pienią się (sapo – mydło), tworząc roztwory koloidalne. Związki te mają zdolność hemolizowania erytrocytów. Przyjęte do wewnątrz nie resorbują się z przewodu pokarmowego, lecz ułatwiają wchłanianie innych substancji obecnych w roślinie. Powodują drażnienie błon śluzowych przez co warunkują działanie wykrztuśne.

Na uwagę zasługują także glikozydy fenolowe (np. arbutyna, występująca w liściach borówek) i salicyna, popelina oraz monotropitozyd – pochodne kwasu salicylowego salicylowego działaniu zbliżonym do aspiryny.

Dużą grupę tworzą także glikozydy antrachinonowe obecne np. w korze kruszyny, kłączach rzewienia, aloesie, liściach i strączkach senesu, warunkujące działanie przeczyszczające tych surowców.

Flawonoidy są powszechnie występującymi w roślinach substancjami o charakterze barwników, których podstawowy układ składa się z 15 atomów węgla (C), ugrupowanych w dwa pierścienie benzenowe, połączone mostkiem propanowym. Są to związki najczęściej o barwie żółtej, występujące w różnych częściach rośliny, głównie w kwiatach i liściach. Związki te mają wielokierunkowe działanie lecznicze, m. in. na uwagę zasługuje

wykazywane przez rutynę i inne flawonoidy działanie uszczelniające i uelastyczniające naczynia kapilarne, co powoduje zmniejszenie ich przepuszczalności (obrzęki) i kruchości (wybroczyny krwawe). Znane jest działanie nasercowe (wpływ na przepływ wieńcowy) związków flawonoidowych głogu, np. witeksyny i jej pochodnych oraz działanie spazmolityczne i moczopędne niektórych pochodnych apigeniny, kemferolu i kwercetyny. W handlu znajdują się specyfiki farmaceutyczne, zawierające wyizolowane kompleksy flawonoidów (np. Rutisol), względnie specyfiki mieszane, w składzie których oprócz flawonoidów znajdują się inne substancje, np. witamina C (Rutinoscorbin) lub escyna – saponina (Venescin).

Kumaryny to związki chemiczne, które są szeroko rozpowszechnione w przyrodzie. Podstawowym związkiem w tej grupie jest benzo-α-piron, zwany kumaryną, który wykazuje charakterystyczny zapach suszonego siana. Kumaryny występują w różnych częściach roślin w postaci glikozydowej (rozpuszczone w soku komórkowym) lub w postaci wolnych aglikonów, jako składniki olejku eterycznego. Znajdują się w roślinach w znacznych ilościach, np. zawartość dafniny w pączkach Daphne odorata L. dochodzi do 22%.

W obrębie tej grupy obserwuje się dużą różnorodność budowy chemicznej (izokumaryny, furanokumaryny, piranokumaryny). Również własności biologiczne kumaryn są bardzo zróżnicowane. Niektóre związki kumarynowe wykazują działanie analogiczne do rutyny (np. eskulina i eskuletyna – kumaryny kasztanowca). Bergapten, imperatoryna i ksantotoksyna (kumaryny rodziny Umbelliferae ) pobudzają pigmentację skóry, dlatego są stosowane w bielactwie samoistnym, a piranokumaryny aminka egipskiego (Ammi visnaga L.) działają przeciwskurczowo i rozszerzają naczynia wieńcowe. Wiele związków kumarynowych ma słabe działanie uspokajające na ośrodkowy układ nerwowy. Benzo-α-piron obecny w nostrzyku (Melilotus officinalis L.), zielu marzanki wonnej (Asperula odorata L.), zielu żubrówki (Hierochloe australis L.) i innych roślinach jest substancją toksyczną, działająca depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy. Większe dawki uszkadzają narządy miąższowe (nerki i wątrobę). Zaś już proste pochodne kumaryny, jak np. umbeliferon, wykazują cenne własności przeciwskurczowe i osłaniające przed wpływem promieniowania ultrafioletowego, toteż są używane do produkcji maści używanych przy naświetlaniu lampą kwarcową.

Garbniki są bezazotowymi substancjami naturalnymi o cierpkim, ściągającym smaku, rozpuszczalnymi w wodzie i alkoholu. Pod względem chemicznym są to związki o złożonym składzie, o charakterze polifenoli. Wyróżniamy wśród nich 2 zasadnicze grupy:

a) garbniki hydrolizujące, tzw. galotaniny (połączenia estrowe kwasu galusowego lub połączenia glikozydowe kwasu elagowego)

b) garbniki katechinowe (produkty kondensacji katechin)

Związki te wykazują wspólne właściwości aglutynowania czerwonych ciałek krwi, tworzenia trwałych połączeń z białkami (wytrącanie białka z roztworu) oraz przekształcania surowej skóry zwierzęcej w rzemień.

            Garbniki charakteryzują się ogólnie działaniem ściągającym (adstrigens). Dzięki ściąganiu nadmiernie rozpulchnionej błony śluzowej i tworzeniu na jej powierzchni ochronnej membrany ze skoagulowanego białka mają własności przeciwzapalne.

Gorycze to bezazotowe związki chemiczne często o charakterze glikozydów, pochodne różnych układów. Grupa ta została wydzielona jedynie ze względu na intensywnie gorzki smak, wyczuwalny w stężeniach, przy których nie obserwuje się jakiegoś określonego działania farmakologicznego. Gorycze występują powszechnie w roślinach, a szczególnie często wśród przedstawicieli rodzin botanicznych Gentianaceae, Compositae i Labiatae.

W dwóch pierwszych rodzinach spotyka się z reguły gorycze irydoidowe, tj. pochodne monoterpenów cyklopentanowych.

Gorycze oddziaływują na zakończenie nerwów smakowych i przez odruch powodują zwiększone wydzielanie śliny i soków trawiennych, podwyższając kwasowość żołądka. Poza stosowaniem ich jako środka do pobudzenia apetytu i polepszenia trawienia stosuje się je jako leki ogólnie wzmacniające w różnego rodzaju osłabieniach, np. przy anemii i w rekonwalescencji. Związki te działają tylko przyjęte doustnie, najczęściej w postaci wyciągów alkoholowych z surowca lub w postaci win, zażytych na 20-60 minut przed posiłkiem.

Węglowodany są ogromną grupą substancji roślinnych o charakterze cukrów i związków cukropochodnych. Obejmuje ona materiały budulcowe komórek (np. celuloza, hemiceluloza), jak też zapasowe (np. skrobia, sacharoza, insulina). Węglowodany dzieli się na cukry proste, oligosacharydy (związki złożone z kilku cząsteczek cukrów prostych) prostych i wielocukry - polisacharydy (zbudowane z licznych cząsteczek cukrów prostych). Najbardziej znanymi i występującymi w naturze cukrami prostymi są heksozy, zawierające 6 atomów węgla w cząsteczce, np. glukoza (cukier gronowy), fruktoza (cukier owocowy) oraz galaktoza, a z polisacharydów, np. sacharoza (cukier buraczany) i maltoza (cukier słodowy).

 Węglowodany stanowią główny składnik pożywienia człowieka i zwierząt. Wiele z nich wykazuje też działanie lecznicze (glukoza, miód pszczeli, śluzy, gumy).

Tłuszcze są tą grupą związków organicznych, które obok białek i węglowodanów występują w organizmach roślinnych. Pod względem chemicznym są to estry wysokocząsteczkowych kwasów tłuszczowych i gliceryny. Tłuszcze to często substancje zapasowe, występujące obficie zwłaszcza w nasionach roślin oleistych (len, słonecznik, rzepak). W skład niektórych olejów roślinnych wchodzą różne specyficzne kwasy tłuszczowe, warunkujące działanie lecznicze tych olejów. Do takich kwasów należą: kwas linolowy i linolenowy (występujący w oleju lnianym), kwas rycynolowy (występujący w oleju rycynowym), kwasy cykliczne – hydnokarpowy i czolmugrowy o działaniu przeciwprądowym, występujące w oleju z nasion roślin z rodzaju Hydnocarpus.

Witaminy to związki różnorodne pod względem budowy chemicznej, stanowiące uzupełnienie składników pokarmowych organizmów zwierzęcych. Można je również nazwać katalizatorami organicznymi, których brak lub niedobór w ustroju człowieka, doprowadza do wielu zaburzeń, nazywanych ogólnie awitaminozami, np. szkorbut (gnilec), krzywica (rachityzm), choroba beri-beri i wiele innych.

Wspólną cechą wszystkich witamin jest ich niezbędność do normalnego przebiegu różnych procesów fizjologicznych w organizmie zwierzęcym. Dostarczanie organizmowi człowieka dostatecznych ilości witamin wraz z pożywieniem jest niezwykle ważne, ponieważ nie ma zdolności ich syntetyzowania. Witaminy oraz prowitaminy, tj. związki, z których w ustroju zwierzęcym mogą być wytworzone witaminy, są produkowane przez organizmy roślinne.

Nazwa „witaminy” została wprowadzona do piśmiennictwa przez polskiego lekarza Kazimierza Funka. Mimo, że większość witamin nie ma charakteru amin, ani też nie ma azotu (N) w cząsteczce, nazwa ta przyjęła się i spopularyzowała w całym piśmiennictwie międzynarodowym.

Kwasami organicznymi nazywamy związki chemiczne, których cząsteczki lub jony mogą utworzyć wiązania kowalencyjne z innymi cząsteczkami za pomocą wspólnych par elektronów, dostarczanych przez te drugie cząsteczki. Według innej definicji, kwasy organiczne to związki chemiczne wywołujące barwne reakcje ze wskaźnikami, np. czerwone zabarwienie lakmusu, zdolne do reagowania z metalami – z wydzieleniem wodoru (H) – i mające kwaśny smak.

Najważniejsze z kwasów organicznych to kwasy: cytrynowy, jabłkowy, szczawiowy i mrówkowy. Wszystkie działają jako łagodny środek przeczyszczający.

Olejki eteryczne nie mają nic wspólnego z olejami roślinnymi. Są to mieszaniny związków terpenowych lub aromatycznych substancji lotnych, wytwarzane przez rośliny i odkładane w specjalnie do tego celu przeznaczonych komórkach, przewodach lub zbiornikach olejowych. Niektóre rośliny (z rodzaju Labiatae i Compositae) wytwarzają i magazynują olejek eteryczny w gruczołach olejkowych, znajdujących się na zewnątrz organów roślinnych, np. na liściach, na zalążkach, na okwiecie itd.

Olejki eteryczne są najczęściej substancjami płynnymi, bezbarwnymi, rzadko żółtymi lub niebieskimi (azulen), silnie pachnącymi. Zapach ten jest uwarunkowany obecnością estrów, fenoli, alkoholi, aldehydów, ketonów, eterów i innych. W skład jednego olejku może wchodzić wiele związków chemicznych, z których najczęściej jeden lub kilka występują w przewadze. Zawartość głównego składnika została wykorzystana do klasyfikacji olejków, np. olejki mentolowe, karwonowe, tymolowe, eugenolowe itd. Zawartość olejku w roślinach może być różna, np. w pączkach kwiatowych Eugenia caryophyllata (Myrtaceae) występuje około 20% olejku eterycznego, którego głównym składnikiem (ponad 95%) jest eugenol.

Olejki eteryczne mają działanie moczopędne, wykrztuśne, przeciwzapalne, żółciopędne i żółciotwórcze, spazmolityczne i antyseptyczne. Liczne olejki eteryczne są wykorzystywane w przemyśle spożywczym jako środki aromatyzujące lub poprawiające smak.